1- گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران ، h.rostami@basu.ac.ir 2- گروه حقوق، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
چکیده: (435 مشاهده)
عوامل زمینه‌ای به ویژگی‌های جسمانی، روانی یا اعتقادی اطلاق می‌شوند که به‌صورت ذاتی، ارثی یا عرضی در اشخاص نمایان است، مانند پیری، ناتوانی، بیماری و ...؛ این عوامل در کنار اسباب خارجی می‌توانند در وقوع جنایت، نقش‌آفرین یا تسریع‌کننده باشند. عوامل زمینه‌ای ذیلِ قواعد مربوط به تعدد اسباب یا اجتماع مسبب و مباشر که قانون مجازات اسلامی (۱۳۹۲) راهکارهایی نسبت به آن‌ها دارد، قرار نمی‌گیرند. سکوت قانون، موجب گردیده که دادگاه‌ها در موارد تداخل عوامل زمینه‌ای با قصور یا تقصیر مرتکب، براساس نظریه‌های کارشناسی کمیسیون‌ها و هیأت‌های پزشکی، سهمی از نتیجه را برای بزه‌دیده در نظر بگیرند. در حقوق کامن‌لو، با استناد به قاعده جمجمه ظریف و اینکه مرتکب باید بزه‌دیده خود را همان‌گونه که هست، بپذیرد، نقشی برای عوامل زمینه‌ای در زنجیره سببیّت قائل نبوده و مرتکب را مسؤول پیامدهای رفتار خویش می‌شناسند.با این‌حال، در صورت شمول جنایت عمدی بر رفتار مرتکب، عوامل زمینه‌ای نادیده گرفته می‌شوند و چالش، ناظر به جنایات غیرعمدی است. با توجه به بند (پ) ماده ۲۹۰ قانون مجازات اسلامی و تبصره ۲ آن، چنانچه مرتکب با آگاهی و توجه نسبت به وضعیت زمینه‌ای بزه‌دیده، رفتاری انجام دهد که نوعاً موجب جنایت گردد، جنایت، عمدی است. با این توصیف، اگر رفتار بدون آگاهی و به‌صورت غیرعمدی (با تقصیر) واقع شده و در عمل موجب گردد که عامل زمینه‌ای، نتیجه را تشدید یا تسریع نماید، مرتکب به‌طور کامل مسؤول است. در صورت تداخل عوامل زمینه‌ای و اسباب خارجی، اگر میان رفتار و نتیجه، رابطه سببیت باشد، در آن‌صورت، با فرض تقصیر مرتکب، نتیجه صددرصد منتسب می‌شود. درصدبندی و دادن سهمی از نتیجه به عوامل زمینه‌ای فاقد وجاهت قانونی است.البته، اگر نتیجه زیان‌بار، ناشی ازذات عامل زمینه‌ای یا عارضه معمول و قابل پیش‌بینی باشد، مرتکب، ولو آنکه مقصر باشد، به دلیل فقدان سببیّت، مسؤول شناخته نمی‌شود.
Rostami H, Kalantari A. The Role and Influence of Contextual Factors in Determining Causation; An Attitude towards Common Law. Iran J Forensic Med 2023; 29 (3) :140-150 URL: http://sjfm.ir/article-1-1473-fa.html
رستمی هادی، کلانتری آذر. نقش و تأثیر عوامل زمینه‌ای در احراز رابطه سببیّت؛ با نگرشی به حقوق کامن‌لو. مجله پزشکی قانونی ایران. 1402; 29 (3) :140-150
